دکتر غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در مقاله‌ای به موضوع تاریخچه واژه گزینی و سفرنامه ناصرالدین شاه و اصطلاحاتی که از این زمان وارد زبان فارسی شده است، می‌پردازد که نمونه‌های جالبی را بیان می‌کند. این مقاله که پیش از این در شماره سوم نامه فرهنگستان سال ۱۳۷۷ منتشر شده است، در ادامه می‌آید:

هر چند نخستین فرمان رسمی دولتی برای واژه‌گزینی و وضع لغات فارسی در برابر لغات بیگانه، در زمان مظفرالدین‌شاه قاجار و در حدود یکصد سال پیش صادر شده است. واژه‌گزینی برای لغات غربی سابقه‌ای طولانی دارد و در حقیقت از‌‌ همان نخستین سال‌های آشنایی ایرانیان با فرهنگ و تمدن مغرب زمین، یعنی از ابتدای دوران تجدد، آغاز شده است.

گفتاری از دکتر غلامعلی حداد عادل، مشاور عالی رهبر معظم انقلاب درباره‌ی اهتمام حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای نسبت به زبان و ادبیات فارسی

در این سی و چند سالی که از انقلاب گذشته و بنده توفیق آشنایی با آیت‌الله خامنه‌ای را داشته‌ام، یکی از رشته‌های پیوند ما زبان و ادبیات فارسی بوده است. درباره‌ی این وجه از شخصیت ایشان نکاتی را عرض می‌کنم:

اول اینکه احاطه‌ی ایشان بر ادب فارسی و توانایی‌های زبانی ایشان یک امر استثنایی است و نتیجه‌ی تحصیلات عادی حوزوی نیست. در زمانی که آقای خامنه‌ای جوان بودند و در حوزه‌ی علمیه فقه و اصول می‌خواندند، درس و بحثی تحت عنوان زبان فارسی یا ادبیات فارسی یا نویسندگی یا حتی شعر به‌ صورت رسمی در حوزه نبود. حوزه‌ی امروز که در آن فعالیت‌های ادبی هم جایی دارد، بسیار فرق دارد با حوزه‌ی پنجاه سال پیش.

سمبولیسم انتزاعی و بیان حقایق معنوی

دکتر غلامعلی حداد عادل

در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی، طبعا ناچار به نفی سینمای قبل از انقلاب، به معنای عام این سینما نه موارد استثنایی آن بوده‎ایم. حالا بعد از آن لا اله گفتن، نوبت الا الله است. فرصتی است برای این‎که بدانیم آن‎چه باید باشد چیست؟

سینمای دینی به دو معنا می‌‎تواند موردنظر باشد، یکی سینمایی که دین آن را تأیید می‌‎کند و دیگری سینمایی که دین را تأیید می‌‎کند. معنای اول معنای عام است، لازم نیست همه فیلم‎هایی که در یک جامعه دینی نمایش داده می‌‎شود، به معنای دقیق کلمه، به مقولات دینی اختصاص داشته باشد. اگر ما فیلمی درباره زیبایی‎های طبیعت، در حوزه آموزش و یا بسیاری از مفاهیم عمومی، اجتماعی و انسانی بسازیم، این سینما به‎معنای عام کلمه سینمای دینی است، یعنی سینمایی است که مورد تأیید دین است، ولو این‎که به اعتبار موضوع و محتوا به مقولات خاص دینی نپرداخته باشد. در سال‎های گذشته فیلم‎هایی وجود داشت که دین آن‎‌ها را تأیید می‌‎کند. اما معنای خاص سینمای دینی، سینمایی است که موضوع فیلم اختصاصا دینی باشد. یعنی بر مفاهیم و مباحث دینی تکیه و تمرکز داشته باشد. در این‎حال ما از سینما برای تعلیم، تقویت، تأیید و پشتیبانی دین استفاده می‌‎کنیم.

بسم الله الرحمن الرحیم

«ایرج شیرین‌سخن»^(۱)

دکتر غلامعلی حدّاد عادل

ایرج افشار نه‌تنها ایران‌شناسی برجسته و پرکار و کتابدار و کتاب‌شناسی استاد بود، که روزنامه‌نگاری ورزیده نیز بود. او روزنامه‌نگاری را از پدر آموخته و از او به ارث برده بود و از جوانی تا پایان عمر خود هیچ‌گاه از کار مطبوعاتی دور نشد و دست نکشید؛ هرچند روزنامه‌نگاری وی همیشه غیرسیاسی بود. طبیعت روزنامه‌نگاری اقتضای نوشتن می‌کند؛ نوشتنی دائم، در موضوعات متنوع. روزنامه‌نگار، اگر بخواهد موفق باشد، باید نویسنده و دست‌به‌قلم باشد و افشار چنین بود. او از آغاز جوانی تا پایان عمر هشتادو‌پنج‌ساله خود در مجلات جهان نو، مهر، فرهنگ ایران‌زمین، سخن، یغما، کتاب‌های ماه، راهنمای کتاب، آینده، آدینه، کلک، و بخارا مقاله می‌نوشت. البته میدان نویسندگی افشار محدود به مطبوعات نبود. کتاب‌های تألیفی او و مقدمه‌هایی که بر کتاب‌های قدیمی تصحیح‌شده می‌نوشت، عرصه وسیع دیگری بود که افشار هنر نویسندگی و قوت قلم خود را در آن به ظهور می‌رسانید.

به همین سادگی که می‏بینی
(سیری در شعر فاضل نظری)

غلامعلی حدّاد عادل

گفته بودی چگونه می‏گریم
به همین سادگی که می‏بینی

با مشاهده و مطالعه آثار شاعران سه دهه اخیر ایران، می‏توان گفت که شعر فارسی در دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تحوّل یافته و به راهی دیگر قدم نهاده است. شعر فارسی امروز ایران، اگرچه مقیّد به قواعد ساختاری و انضباط سنّتی حاکم بر شعر است، از حیث زبان و مضمون تکرار و ادامه گذشته نیست. آن سنّت‏شکنی در وزن و قافیه که در سه دهه قبل از پیروزی انقلاب در قالب «شعر نو» نمودار و تحت عناوینی مانند «شعر سپید» و «شعر آزاد» به افراط کشیده شده بود در شعر پس از انقلاب دیده نمی‏شود. امّا این سخن بدان معنی نیست که شاعران امروز ایران به شعر دوران قاجار و صفوی بازگشته‏اند و همان تصویرهای همیشگی ملال‏آور از انسان و طبیعت را کلیشه‏وار تکرار می‏کنند. حقیقت این است که شعر امروز ایران شعری است که، هرچند از حیث ساختارْ نو و تازه نیست، از حیث نگاه شاعر به انسان و جهان  به‏کلّی تازه است و طراوت و تپشی دلپسند و امیدبخش و زبانی روشن و درست و استوار دارد. می‏توان گفت شاعران، در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، باده نو را به جام کهن ریخته‏اند.

دعوت آقایان موسوی و کروبی از طرفدارانشان برای آمدن به خیابان‌ها و تظاهرات، چه به نام حمایت از انقلاب مردم مصر و چه به هر دلیل و بهانه دیگر، با هیچ منطق و محاسبه‌ای قابل فهم و قابل توجیه نیست. مردم مصر، اگر خواهان سرنگونی حسنی مبارک و نظام حکومت او بودند، در درجه اول به‌دلیل وابستگی خفت بار آن رئیس جمهور سرنگون شده از امریکا و اطاعت بی‌چون‌و چرای او از کاخ سفید و صهیونیسم بین‌الملل در حمایت از اسرائیل بود. انقلاب مردم مصر، فوران ناگهانی آتشفشانی بود که انرژی خشم و غضب ملت علیه حکومت در آن انباشته شده بود.

بغض این ملت یکباره و ناگهان ترکید. آنان خود را نزد مردم مظلوم فلسطین و نزد همه اعراب و مسلمانان، بلکه نزد همه مردم آزاده جهان خجالت زده می‌دانستند، زیرا حکومتی داشتند که به‌جای آن‌که از گذرگاه رفح برای رفع محاصره صهیونیست‌ها و حامیان غربی آنها، بویژه امریکا، استفاده کند و اجازه دهد قوت و غذا و دارو به فلسطینی‌های غزه برسد، این گذرگاه را هم، که تنها راه تنفس احتمالی آن مردم بیچاره بود، مسدود کرده بود تا محاصره کامل شود و حماس از پا درآید و نقشه‌های امریکا و اسرائیل به‌صورت کامل اجرا شود.

مقاله دکتر حدادعادل در نشست «اندیشه‌های راهبردی»

در نشست «اندیشه‌های راهبردی» با موضوع «الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت» که با حضور رهبر معظم انقلاب برگزار شد، دکتر حداد عادل آخرین نفری بود که مقاله‌ی خود را ارائه داد. متن کامل این مقاله به شرح زیر است.

در حالی که همگان دم از «توسعه» می‌زنند و کشورها و جوامع را به «توسعه‌یافته» و «توسعه‌نیافته» و «در حال توسعه» تقسیم می‌کنند، اگر کسی سؤال کند که مقصود از «توسعه» چیست، بعید نیست که دیگران این سؤال را پرسشی از یک امر بدیهی و سؤالی نابه‌جا و تعجب‌آور تلقی کنند. سؤال دیگری که می‌توان به سؤال قبلی افزود این است که آیا «توسعه» امری است مطلق و برای همه ملت‌ها معنا و مفهومی یکسان دارد یا اینکه توسعه با اختلاف جهان‌بینی‌ها و اعتقادات و فرهنگ‌ها مختلف می‌شود؟