دکتر عباس شیبانی شامگاه پنجشنبه اول دی ماه یک‌هزار و چهار صد و یک، در نود و یک سالگی، درگذشت. با درگذشت او، ایران و انقلاب اسلامی یکی از خدمتگزاران صادق و دلسوز و کارآمد خود را از دست داد. ادامه مطلب

پاکستان و زبان فارسی

غلامعلی حدّاد عادل

کشور پاکستان، که بخش وسیع و مهمّی از شبه قارّه هند به‌شمار می‌رفته، در طول تاریخی بالغ بر هزار سال، میدان گسترده زبان و ادبیات فارسی بوده و هزاران شاعر و نویسنده به این زبان را در دامن خود پناه و پرورش داده است.

دست کم شش دلیل وجود دارد که اهتمام به آموختن زبان فارسی را در پاکستان امروز موجّه و برای درصدی از مردم ضروری می سازد. این دلایل را ذیلاً شرح می‌دهیم.

بنیاد سعدی

سخنِ سربه‌مهر دوست به دوست

حیف باشد به ترجمان گفتن

این حکایت که می‌کند سعـدی

بس بخواهند در جهان گفتن

          اختلاف زبان‌ها در جهان ما، یک واقعیت است، واقعیتی شبیه اختلاف ساعت میان کشورها، که باید پذیرفته آید و مدیریت شود. همان‌طور که افراد زیادی در سراسر جهان علاقه‌مند به آموختن زبانی غیر از زبان مادری خودند و گاه حتّی ناچار از آن‌اند، دولت‌ها و ملّت‌ها نیز، در مقیاس کلان، تلاش می‌کنند تا زبان ملّی خود را به دیگر ملّت‌ها بیاموزند و زبان آنان را یاد بگیرند. گزاف نیست اگر گفته شود در جهان امروز یکی از نشانه‌های اقتدار در هر کشور میزان گستردگی زبان ملّی آن کشور در خارج از مرزهای آن است. هر چه شمار خارجیانی که زبان یک ملّت را می‌دانند و به آن سخن می‌گویند بیشتر باشد، حضور آن ملّت در فراسوی مرزهای خود محسوس‌تر و مؤثّرتر خواهد بود.

مقاله دکتر حداد عادل درباره دکتر حسن حبیبی با عنوان «حبیبی و فرهنگستان»

مشاهده متن مقاله در ادامه مطلب

در حدود سال ۶۱۸ ق، محمّد بن حسین بن احمد خطیبی، معروف به «بهاء ولد» و ملقّب به سلطان العلماء، که در بلخ دانشمندی بزرگ و مشهور بود، دست زن و فرزند خود را گرفت و از شهر و دیار خود به‌سوی مغرب عالم اسلام مهاجرت کرد. در این سفر، فرزند نوجوانش، جلال‌الدّین محمّد، نیز با وی همراه بود؛ نوجوانی که بعدها با نام جلال‌الدّین محمّد بلخی رومی به مولوی و مولانا شهرت یافت و با کتاب گرانسنگ خود «مثنوی» و غزلیات آتشین خود در دیوان شمس «آتش در خرمن سوختگان عالم زد» و نام خود را نه‌تنها در تاریخ زبان و ادب فارسی بلکه در معارف اسلامی و انسانی جاودانه ساخت.

بهاء ولد در محیط بلخ آن زمان رنجش‌هایی پیدا کرده بود، علاوه بر این، احتمالاً خطر حمله مغول را نیز پیش‌بینی کرده بود. هر چه بود، او جلای وطن کرد و قافله‌ای به راه انداخت و از نیشابور گذشت و به بغداد رسید. در بغداد بود که خبر سقوط بلخ به دست مغولان به او رسید. زان پس به مکّه رفت و نهایتاً در آناطولی، یا آسیای صغیر که تحت حکومت سلاجقه روم اداره می‌شد رحل اقامت افکند، چند سالی در شهر «لارَنده» و دو سالی در «قونیه» زندگی کرد و سرانجام به سال ۶۲۸ ق در آن شهر چشم از جهان فرو بست.

دفاع از طب سنتی

غلامعلی حداد عادل

در اوایل قرن حاضر، وقتی ما با تمدن غربی آشنا شدیم، غالباً یکباره از گذشته خود بریدیم و با استقبال از این تمدن، با خوش‌بینی بسیار، به انتظار آینده نشستیم. نور تندی که از افق غرب به چشم‌های ما می‌تابید، همه‌چیز را تحت‌الشعاع خود قرار می‌داد. حالت ما، در آن دوران، شبیه حالت میزبانی بود که پیش مهمانی که قرار است به خانه او بیاید، ‌احساس حقارت می‌کند. چنین میزبانی سعی می‌کند پیش از آمدن میهمان، حتی‌المقدور، ظاهر خانه خود را نو کند و می‌کوشد تا هر چیز قدیمی و کهنه را به‌دور اندازد و اگر دور انداختن آن ممکن نباشد، لااقل آن را به رنگ نو درآورد تا پیش آن میهمان مشکل‌پسند خجالت نکشد. آری ما نیز چنین کردیم. با عجله هر چیز قدیمی را که از پدرهای خود به‌میراث برده بودیم از خانه بیرون ریختیم و سعی کردیم تا چیزی که به سلیقه میهمان ما خوش نیاید در خانه باقی نماند.

دکتر غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در مقاله‌ای به موضوع تاریخچه واژه گزینی و سفرنامه ناصرالدین شاه و اصطلاحاتی که از این زمان وارد زبان فارسی شده است، می‌پردازد که نمونه‌های جالبی را بیان می‌کند. این مقاله که پیش از این در شماره سوم نامه فرهنگستان سال ۱۳۷۷ منتشر شده است، در ادامه می‌آید:

هر چند نخستین فرمان رسمی دولتی برای واژه‌گزینی و وضع لغات فارسی در برابر لغات بیگانه، در زمان مظفرالدین‌شاه قاجار و در حدود یکصد سال پیش صادر شده است. واژه‌گزینی برای لغات غربی سابقه‌ای طولانی دارد و در حقیقت از‌‌ همان نخستین سال‌های آشنایی ایرانیان با فرهنگ و تمدن مغرب زمین، یعنی از ابتدای دوران تجدد، آغاز شده است.