دکتر محقق با تشریح تاریخچه ترجمه در تمدن اسلامی، سلمان فارسی را نخستین مترجم قرآن کریم دانست و با اشاره به ترجمه دکتر حدادعادل از قرآن کریم، تأکید کرد: دکتر حدادعادل در ترجمه قرآن رعایت عامه مردم را کرده است.

نشست «ویژگی‌های زبانی و ادبی ترجمه دکتر حدادعادل از قرآن کریم» دوشنبه ۱۸ مهرماه با سخنرانی دکتر مهدی محقق، استاد بهاء الدین خرمشاهی و دکتر حداد عادل در فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد.

دکتر مهدی محقق در این نشست طی سخنانی به موضوع «ترجمه در تمدن اسلامی» پرداخت و گفت: ترجمان به معنی ترجمه هم در ادب فارسی و هم در ادب عربی به کار رفته است؛ در کتاب «ترجمان القرآن» میرزا شریف جرجانی به اشتباه «ترجمان» را معرب «ترزبان» گفته‌اند در حالیکه اینطور نیست و این از کلمه ترگوم یا ترجوم گرفته شده و «ترگوم» ترجمه آرامی بوده که از انجیل به عمل آمده است.

وی به روش ترجمه در آغاز اسلام اشاره کرد و افزود: اولین کسی که دست به ترجمه قرآن زد «سلمان فارسی» است. در کتب فقهی آنجایی که صحبت از جایز بودن یا نبودن نمازخواندن به زبان دیگر است؛ عنوان شده که مردم ایران از سلمان فارسی خواستند که «سورهالفاتحه» را برای آن‌ها به فارسی ترجمه کند که در نماز بخوانند و سلمان با اجازه پیامبر (ص) این کار را کرد که البته این اجازه مشروط بود.

دکتر محقق به آرای مخالفان و موافقان ترجمه قرآن اشاره کرد و افزود: برخی مثل «ابوحاتم رازی» از بزرگان اسماعیلیه معتقد بودند سخن خدا قابل ترجمه نیست و نمی‌توان این کار را کرد البته این مسئله بیشتر از جنبه امانتداری بود. اما برخی بر ترجمه قرآن تأکید داشتند؛ برای ترجمه همین تفسیر طبری از علمای خراسان و ماوراء النهر فتوا گرفته شد که می‌توان سخن خدا را به زبان دیگر برگرداند؟ و علما فتوا دادند که قرآن باید مورد استفاده همه قرار گیرد.

وی افزود: در آغاز که قرآن ترجمه شد بسیار حساسیت وجود داشت و می‌ترسیدند قرآن را در قالب دستور زبان فارسی بیاورند و ترجمه تحت اللفظی بود اما به تدریج متوجه شدند که اگر این قالب را رعایت نکنند قرآن مفهوم نخواهد بود و سخن خدا باید به کیفیتی ترجمه شود که قابل فهم برای خاص و عام باشد.

وی یادآور شد: در زمانی که مسلمانان احساس کردند باید علوم یونانی و سریانی را به عربی ترجمه کنند خصوصا قسمتی که با علم پزشکی و داروسازی ارتباط داشت مترجمین در روش ترجمه دو دسته شدند یک دسته معتقد بودند که ترجمه باید تحت اللفظی باشد که بعد‌ها اشکالاتی به وجود آورد از جمله اینکه بسیاری از لغات، معادل عربی ندارد لذا در ترجمه‌های آغازین یونانی می‌بینیم که‌‌ همان کلمه یونانی را در سیاق عربی بکار می‌برند. لذا بسیاری از اصطلاحات منطق یا فلسفه به یونانی تا کنون باقی ماند.

دکتر محقق افزود: از طرفی اگر بسیاری از تعبیرات و تمثیلات را کلمه به کلمه به زبان دوم برگردانیم اصلا معنا نمی‌دهد از این جهت مکتب «حنین بن اسحاق» که معتقد بودند باید محصول زبان اول را به زبان دوم تبدیل کرد، غالب شد.

رئیس سابق انجمن آثار و مفاخر ایران در بخش دیگری از سخنان خود ضمن تجلیل از تلاش دکتر حدادعادل در ترجمه قرآن کریم و با اشاره به شیوایی و روانی ترجمه وی تأکید کرد: دکتر حدادعادل در ترجمه قرآن رعایت عامه مردم را کرده است.

در حاشیه این نشست که با حضور تعدادی از چهره‌های ماندگار قرآنی و ادبی همراه بود، نمایشگاهی از آثار قرآنی فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز گشایش یافت.