دکتر غلامعلی حدادعادل «مدیرعامل بنیاد دانشنامه‌ جهان اسلام» در نشست هفتگی شهر کتاب که به رونمایی از «دانشنامه و دانشنامه‌نگاری» اختصاص داشت و به صورت مجازی برگزار شد، گفت: در سال ۱۳۶۲، حدود پنج سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، مقام معظم رهبری که در آن زمان رئیس‌جمهور بودند در دور اول ریاست جمهوری خودشان از عده‌ای از استادان، روحانیون دانشگاهی دعوت کردند و تصمیم خودشان را برای تأسیس بنیادی به منظور تألیف دائره‌المعارفی خاص اسلام با آن عده در میان گذاشتند.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، وی افزود: استدلال ایشان این بود که تاکنون مراجعه‌ی علما و فضلا و اهل تحقیق درباره‌ی اسلام به دائره‌المعارف‌ها یا دانشنامه‌ها یا به «دائره‌المعارف اسلام» بوده است که در اروپا تألیف شده یا به دائره‌المعارف‌هایی که مسیحی‌ها در لبنان تألیف کردند. فرمودند حالا که جمهوری اسلامی به وجود آمده انتظار این است که دائره‌المعارفی در این نظام برای رفع نیاز محققان تأمین شود. بر این اساس، بنیاد دائره‌المعارف اسلامی شکل گرفت و به ثبت رسید و امروز ۳۸ سال از عمر این موسسه می‌گذرد. همچنان ریاست عالیه‌ی این مؤسسه با مقام معظم رهبری است و هیئت امنایی مرکب از چهره‌ای از شخصیت‌های علمی دانشگاهی و حوزوی دارد و مجموعاً تعداد اعضای هیئت علمی آن این مؤسسه را، از نظر بنیه‌ی علمی، با یک دانشگاه متوسط دولتی مرکز استانی قابل‌مقایسه است.

او ادامه داد: تاکنون در این مؤسسه ۲۹ جلد دائره‌المعارف تحت عنوان «دانشنامه‌ی جهان اسلام» به چاپ رسیده و جلد ۲۹ ‌اُم آماده‌ی چاپ است. می‌توانیم بگوییم بیش از ۲۵۰۰۰ صفحه مطلب دائره‌المعارفی منتشر شده است که از حرف ب آغاز شده و در حال حاضر مشغول تألیف و انتشار مقالات در حرف صاد هستیم. از حدود چند سال پیش از ذهنمان گذشت که تجربه‌ خودمان را مستند کنیم. مستندسازی امری است که در همه‌ی دستگاه‌ها لازم است. حالا که جمهوری اسلامی ۴۲ سال تجربه پشت سر گذاشته است، در همه‌ دستگاه‌ها مستندسازی برای ادامه‌ راه ضرورت دارد. ما هم در بنیاد دائره‌المعارف اسلامی تصمیم گرفتیم کتابی تألیف بکنیم و تجربه‌ی خودمان را در آن منتشر و مدون بکنیم. این کار هم به درد همکاران فعلی ما می‌خورد هم به درد همکاران آینده‌مان هم به درد هر مؤسسه‌ی دیگری که در حال حاضر یا در آینده در کار تألیف دائره‌المعارف باشد. البته فایده‌ی آن فقط به دائره‌المعارف‌نویسی محدود نیست. بسیاری از مطالبی که در این مستندسازی مدون می‌شود، برای حوزه‌های متفاوت از دایره‌المعارف‌نویسی هم می‌تواند مفید باشد. ما از دو نفر از همکاران خودمان، محمد‌منصور هاشمی و حسین خندق‌آبادی، خواهش کردیم کار تدوین این مجموعه را بر عهده بگیرند و از همکارانمان درخواست کردیم هر کسی چکیده‌ی تجربه‌ی سی‌و‌چندساله‌ی این مؤسسه را در قالب یک مقاله بنویسد و این مقالات با انضباطی خاص در کنار هم قرار بگیرد و به صورت یک کتاب در بیاید. این کتاب اخیراً تحت عنوان «دانشنامه و دانشنامه‌نگاری: تاریخچه، روش‌ها و نمونه‌ها» منتشر شده است و شامل چهار بخش است.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی توضیح داد: عنوان بخش اول «دائره‌المعارف چیست» است. در اینجا چند مقاله‌ی کلی درباره‌ دائره‌المعارف آمده است که در آن خود دائره‌المعارف‌شناسی را به عنوان یک علم درآوردیم و درباره‌ی آن مقاله جمع کردیم. بخش دوم معرفی دائره‌المعارف‌های مهم دنیا است و بخش سوم معرفی تفصیلی دائره‌المعارف‌های ناظر به اسلام و ایران. بخش چهارم به «دانشنامه‌ی جهان اسلام» اختصاص دارد. مخصوصاً در این بخش سعی کرده‌ایم کار را به صورت خیلی فنی معرفی بکنیم. مثلاً گردش کار مقالات چیست و از کجا شروع می‌شود و مقاله تا نهایی شدن چه مراحلی را طی می‌کند و مدخل چه وظیفه‌ای دارد، شیوه‌نامه‌ آن چگونه است. جریان‌های شاخص ارزیابی و رتبه‌بندی مدخل را منتشر کرده‌ایم. فهرست رده‌های موضوعی مدخل‌های «دانشنامه‌ی جهان اسلام» را به دست داده‌ایم. منابع دائره‌المعارفی مدخل‌گزینی خودمان را مشخص کرده‌ایم. همچنین، گروه‌های علمی دائره‌المعارف را معرفی کرده‌ایم و ساختار مقالات، بخش ویرایش و شیوه‌نامه‌ آن، بخش کتابشناسی و ویرایش اصطلاحی و شیوه‌نامه‌ آن، واحد نقشه و تصویر را در کتاب معرفی کرده‌ایم و بحثی هم درباره‌ ترجمه‌ این دانشنامه گفته‌ایم که فعلاً به زبان عربی منتشر می‌شود. همین‌طور بخش‌هایی که تاکنون به صورت گزینشی از این دائره‌المعارف به انگلیسی منتشر شده است.

حداد‌عادل در پایان ضمن قدردانی از دست‌اندرکاران دانشنامه‌ جهان اسلام گفت: این مجموعه که با مقدمه‌ کوتاهی از من منتشر شده است، می‌تواند یک کتاب آموزشی برای مؤسسات متعدد دائره‌المعارف‌نویسی باشد که هم اکنون در ایران فعال‌اند. همچنین، می‌تواند کتابی درسی شود و در رشته‌ی کتابداری یا یک دوره‌ی تخصصی کارشناسی‌ارشد دائره‌المعارف‌نویسی کتاب اصلی درسی باشد. بر سر این کتاب سال‌ها زحمت کشیده شده است. افزون بر اینکه تجربه‌ی سال‌ها در آن مدون شده است، برای تدوین این تجربه هم سال‌ها زحمت کشیده شده است. این طور نیست که یک روز دو روز یا دو‌سه‌ماهه تدوین شده باشد، برای تدوین این کتاب حدود نهصد صفحه‌ای چندین سال زحمت کشیده شده است. من باور دارم چون این کتاب حاصل نزدیک به چهار دهه کار علمی است انتشار آن بر توان علمی کشور اضافه می‌کند و دست اهل علم و تحقیق را، خصوصا آنها که مؤسسات دائره‌المعارفی را اداره می‌کنند، بازتر می‌کند.

گفتنی است به‌تازگی کتاب «دانشنامه و دانشنامه‌نگاری» به همت انتشارات کتاب مرجع منتشرشده است. این کتاب دربردارنده‌ بخشی از مهم‌ترین مباحث درباره‌ دانشنامه و اثری برای شناخت بهتر و بیشتر این گونه از تألیف و پردازش اطلاعات است. در این کتاب که به قلم گروهی از افراد صاحب‌تجربه در زمینه‌ی دانشنامه‌نگاری فراهم آمده، ضمن معرفی دانشنامه و توضیح تفاوت آن با دیگر گونه‌ها و آثار مرجع، تاریخچه‌ دانشنامه‌نگاری مرور، ضوابط و قواعد دانشنامه‌نگاری بررسی و برخی از مهم‌ترین دانشنامه‌های عمومی و تخصصی دنیا معرفی شده است. همچنین به دانشنامه‌های ناظر به اسلام و دانشنامه‌های در دست تألیف در ایران پرداخته شده است. علاوه بر طرح مباحث ناظر به دانشنامه‌نگاری از دوره‌ی باستان تا دوره‌ی معاصر، در این کتاب «دانشنامه‌ی جهان اسلام» و ضوابط و قواعد حاکم بر آن به تفصیل معرفی شده است. خواندن این کتاب افزون بر علاقه‌مندان به دانشنامه‌نگاری برای عموم خوانندگان کنجکاو درباره‌ نحوه‌ پردازش دانش‌ها و اندیشه‌ها و تاریخ این موضوع جالب و راهگشا خواهد بود.