دکتر غلامعلی حدادعادل در مراسم رونمایی از نرم‌افزار «نمایه انقلاب مشروطه»، تاریخ‌نگاری مشروطه را به سه دوره «از مشروطه تا دوره رضاخان»، «از دوره رضاخان تا پیروزی انقلاب اسلامی» و «از پیروزی انقلاب اسلامی تا امروز» تقسیم کرد و گفت: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، زمینه برای انجام تحقیقات بی‌طرفانه، منصفانه و واقع‌بینانه درباره مشروطه فراهم شد.

این نشست ۱۴ مردادماه (همزمان با سالروز انقلاب مشروطه) با حضور دکتر حداد عادل، ‌ رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، منصور واعظی، دبیر کل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و محمدرضا اخضریان کاشانی، مدیر عامل موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی نمایه در سالن اجتماعات شورای فرهنگ عمومی برگزار شد.

دکتر حداد عادل در این مراسم تاریخ را به رودخانه‌ای پیوسته تشبیه کرد و گفت: به نوعی می‌توان گفت رودخانه، ابتدا ندارد و به هر جای آن که نگاه کنیم دنباله قسمت بالاتری است اما برای توصیف این جریان پیوسته، ایستگاه‌هایی انتخاب شده‌اند یعنی تاریخ‌نویسی ایستگاه‌هایی دارد و به همین ترتیب می‌توان مشروطه را یک ایستگاه و یک مَفصل تاریخی و پیوند دهنده قدیم و دوران جدید در ایران دانست.

وی ادامه داد: مشروطه جشن تولد دوره تجدد و مدرنیته در ایران است. اوضاع امروز ما نیز دنباله اتفاقاتی است که با ظهور تجدد در ایران اتفاق افتاد و انقلاب اسلامی شناخته نخواهد شد مگر این‌که دوران قبل از انقلاب اسلامی را بشناسیم زیرا انقلاب اسلامی واکنشی به آنچه در ایران جریان داشته بوده است و آنچه پیش از این انقلاب در ایران جریان داشته نتیجه غیرمستقیم انقلاب مشروطه بوده است. بنابراین برای کسانی که می‌خواهند در پرتو انقلاب اسلامی راه آینده را تشخیص دهند آگاهی از آن‌چه از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی رخ داده ضرورت دارد.

رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی تاریخ‌نگاری مشروطه را به سه دوره «از مشروطه تا دوره رضاخان»، «از دوره رضاخان تا پیروزی انقلاب اسلامی» و «از پیروزی انقلاب اسلامی تا امروز» تقسیم کرد و افزود: برخی کارهای قابل اعتنا در تاریخ‌نگاری مشروطه، مربوطه به دوره نخست است یعنی کسانی تاریخ مشروطه را نوشتند که در آن دوران حضور داشتند و مستقل از فشار رضاخانی تاریخ این دوران را به رشته تحریر درآوردند.

دکتر حداد عادل افزود: در دوره دوم یعنی از سال ۱۲۹۹ تا سال ۱۳۵۷ هیچ کار جدی عالمانه دانشگاهی درباره تاریخ‌نگاری مشروطه وجود ندارد زیرا حکومت پهلوی مایل نبود بحث‌های مربوط به دوران مشروطه مطرح و گفتمان مشروطه تبدیل به گفتمان رایج شود و اگرچه در روزگار رضاخان سالروز مشروطه را جشن می‌گرفتند، حرفی از آنچه در این انقلاب مطرح بود بیان نمی‌شد زیرا مشروطه، قیام در برابر استبداد به‌شمار می‌رفت، استبدادی که محوریت حکومت رضاخانی بود.

وی با اشاره به سومین دوره تاریخ‌نگاری انقلاب مشروطه، یعنی دوره بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا به امروز گفت: در این دوران زمینه برای انجام تحقیقات بی‌طرفانه، منصفانه و واقع‌بینانه درباره مشروطه فراهم شد. در این روزگار اسناد و دست‌نوشته‌های بسیاری از دوران مشروطه چاپ شد. هنوز هم رساله‌های چاپ نشده زیادی وجود دارد و برخی از رساله‌های چاپ شده نیز باید تحلیل شوند. بنابراین در این دوران ۳۳ ساله مواد خام فراوانی برای کار تحقیقاتی درباره مشروطه فراهم شده است.

دکتر حداد عادل در ادامه گفت: یکی از دلایل اینکه امام خمینی (ره) توانست انقلاب را به پیروزی برساند و آن را حفظ و ریشه‌دار کند، این است که ایشان در سال ۱۳۲۰ قمری یعنی چهار سال پیش از پیروزی انقلاب مشروطه متولد شد یعنی کودکی امام خمینی (ره) با کودکی مشروطه مقارن بود.

وی ادامه داد: امام خمینی (ره) در زمان کودتای رضاخان حدود ۱۸ سال داشتند و برای شنیدن نطق مدرس در مجلس، از قم به تهران می‌آمدند. بنابراین امام خمینی (ره) می‌دانستند چه بر سر مشروطه آمد و مراقب بودند‌‌ همان ماجرا برای انقلاب اسلامی پیش نیاید.

رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی پایان دوران ماقبل تجدد و شروع دوران تجدد در ایران را حادثه ترور ناصرالدین شاه دانست و گفت: اگر این اتفاق نمی‌افتاد تضمینی برای صدور فرمان مشروطیت در ۱۰ سال بعد نبود. در واقع در آن حادثه در سال ۱۳۱۳ قمری، «دوران ماقبل تجدد در ایران» مُرد و در سال ۱۳۲۴ قمری، یعنی زمان پیروزی مشروطه به خاک سپرده شد.

وی توجه به دلایل شکل‌گیری مشروطیت، ‌ نقش مطبوعات در این انقلاب، نقش انجمن‌های سرّی و نقش شهرهای مختلف ایران در این انقلاب را از جمله محورهای مهم مطالعه مشروطه دانست و ادامه داد: شیخ فضل‌الله نوری که خود از سردمداران نهضت مشروطه بود، آگاه شد که مشروطه ایران به سمت سکولاریسم یعنی جدایی دین از سیاست در حال حرکت است و به مشروطه‌خواهان می‌گفت که اگر مسلمان هستید یک بار هم بگویید زنده باد اسلام! اما در انقلاب مشروطه شیخ فضل‌الله نوری و پاک‌باخته‌های دیگری که اهل داد و ستد با فرنگی‌ها نبودند در‌‌ همان یکی دو سال بعد از پیروزی مشروطه، پرونده‌شان بسته شد و مشروطه به مسیر دیگری افتاد و جوانمرگ شد، به طوری‌که در سال ۱۲۹۹ شمسی کودتای رضاخان شکل گرفت.