دکتر حداد عادل در مراسم رونمایی از ترجمه خود از قرآن کریم که پنجشنبه شب در نوزدهمین نمایشگاه قرآن کریم برگزار شد گفت: مقام معظم رهبری بار‌ها نسبت به ترجمه قرآن کریم به بنده سفارش کرده بودند و بعد از اینکه قرآن منتشر شد بسیار اظهار خوشبختی کردند.

وی با بیان اینکه نیتم از ترجمه قرآن کریم فقط این است که در محافل جمهوری اسلامی که قرآن تلاوت می‌شود بعد از تلاوت، معنی قرآن نیز خوانده شود، گفت: به علت گرفتاری و مشغله بسیار و دقتی که لازم بود صرف این ترجمه شود و اصرارم مبنی بر اینکه قبل از چاپ هرکسی که نظری دارد باید این کتاب را مطالعه کند و نظر بدهد؛ این ترجمه ۹ سال به طول انجامید.

رئیس فرهنگستان ادب فارسی با بیان اینکه: «البته از کسانی نظر خواستم که هم در ادبیات عرب و هم در ادبیات فارسی صاحب‌نظر بوده‌اند»، ‌ افزود: از ترجمه‌های موجود در کشور نیز استفاده کردم که البته در حال حاضر صحبت از نقص ترجمه‌ها نیست؛ هیچ ترجمه‌ای از جمله ترجمه بنده نیز کامل نیست، این ترجمه در کنار سایر ترجمه‌ها گامی در جهت آشنا کردن مردم با قرآن است. وی ادامه داد: بنده ادعا نمی‌کنم در قرآن به صورت تخصصی کار کردم، اما سابقه تألیف کتاب‌های قرآن سال اول، دوم، سوم ‌و چهارم دبیرستان را دارم. گاهی اوقات برای پیدا کردن یک کلمه ممکن بود ساعت‌ها فکر کرده و به آثار قدیم و جدید مراجعه کنم.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: ترجمه قرآن کریم به زبان فارسی، که تاریخی ۱۲۰۰ ساله دارد. در دو سه دهه اخیر در ایران رونق و رواج بسیار یافته است. در این سال‌ها، ده‌ها تن به ترجمه کلام الهی به فارسی همت گماشته‌اند و کوشیده‌اند تا در فهم معانی و حقاق قرآنی به فارسی زبانان مدد رسانند.

وی افزود: فراوانی ترجمه‌های قرآن در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران از نیاز روزافزون جامعه به فهم قرآن و علاقه مردم به آگاهی از معانی آیات این کتاب گرامی حکایت می‌کند. رجوع به ترجمه فارسی و مطالعه آن همراه و همزمان با تلاوت متن قرآن، روز به روز در کشور ما بیشتر می‌شود.

دکتر حداد عادل ادامه داد: ‌ در بسیاری از مساجد هم‌اکنون مرسوم شده که نمازگزاران پس از ادای نماز جماعت به صورت مستمر و منظم در حلقه‌هایی قرآنی صفحاتی از قرآن کریم را همراه با ترجمه آن قرائت می‌کنند. با این حال، ‌ هنوز خواندن ترجمه آیاتی که در محافل دینی و مجامع رسمی تلاوت می‌شود عمومیت نیافته‌ و سنت نشده است.

وی گفت: ‌ قصد و نیت مترجم در این ترجمه این بوده است که راه را برای فهم قرآن و تعمیم و تسهیل مراجعه به ترجمه و خواندن آن همراه با تلاوت آیات هموار‌تر سازد و حتی‌الامکان کوشیده است تا علاوه بر بهره‌گیری از دستاورد‌ها و تجربه‌های بسیاری از مترجمان قدیم و جدید اصولی را رعایت کند.

دکتر حداد عادل سپس به بیان اصولی که در ترجمه قرآن کریم باید رعایت شود پرداخت و افزود: ترجمه باید نثری درست و استوار و رسا و شیوا و روان‌ داشته باشد و بتواند خواننده را اندکی با فصاحت و بلاغت قرآن، که از وجوه مهم اعجاز کلام الهی است، آشنا کند. و علاوه بر آن ترجمه باید به زبان فارسی متداول و معیار امروز باشد؛ زبانی برکنار از تقلید سبک قدما و مصون از سهل‌انگاری‌های بسیاری از نثرهای امروزی، و به دور از افراط در فارسی‌گرایی و عاری از لغات و اصطلاحات عربی نامأنوس و غیرمتداول در زبان فارسی.

وی ادامه داد: ترجمه تحت‌اللفظی نباشد تا مترجم مقید شود معنای هر کلمه و هر عبارت را در زیر آن بیاورد، چنان‌که گویی می‌خواهد به خواننده زبان عربی بیاموزد؛ بلکه ترجمه‌ای باشد که مفهوم آیه‌ها را، با دقت و التزام و وفاداری به متن، به خواننده فارسی‌زبان منتقل کند. البته ترجمه‌ای که در آن به تفاوت‌های گوناگون ساختار زبان عربی و فارسی و ظرایف و لطایف خاص هر یک توجه شده باشد.

رئیس فرهنگستان زبان با اشاره به اینکه در این ترجمه سعی شده از استعمال واژه‌هایی که معانی آن‌ها نزد عموم فارسی‌زبانان امروز شناخته نیست خودداری شود، افزود: شمار واژه‌هایی که ذکر معنای آن‌ها در پانوشت ضروری دانسته شده، از چند واژه بیشتر نیست. دیگر آنکه سعی شده از توضیحات تفسیری خودداری شود و ترجمه با تفسیر آمیخته نشود.

وی گفت: ‌ مترجم در مواردی که مفسران در تفسیر آیه‌ای اختلاف نظر داشته‌اند، ترجمه خود را براساس تفسیر المیزان بنا نهاده است. شمار بعضی توضیحات تفسیری که در پانوشت آمده است نیز از چند مورد بیشتر نیست. همچنین کسانی که می‌خواهند ترجمه قرآن و از جمله این ترجمه را در مجالس و محافل قرائت کنند لازم است توجه داشته باشند که خواندن درست ترجمه فارسی نیز شرایطی دارد که باید رعایت شود.

دکتر حداد عادل ادامه داد:‌‌ همان طور که در تلاوت آیات، رعایت قواعد تجوید و ترتیل و آگاهی از مواقف فصل و وصل و تکیه و تأکید سبب فهم بهتر قرآن می‌شود، در زبان فارسی نیز رعایت ظرایفی که سبب می‌شود تا عبارت‌ها گوش‌نواز‌تر و دلنشین‌تر شوند ضرورت دارد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: بی‌گمان انس با معانی و مفاهیم قرآنی سبب اعتلای فرهنگ دینی در جامعه خواهد شد و از نفوذ و گسترش افکار و آداب غیردینی به نام دین جلوگیری خواهد کرد. ترجمه‌های درست و دلنشین قرآن می‌تواند در نیل به این مقصود موثر افتد.

«سیدمحمد حسینی» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم رونمایی از ترجمه دکتر حداد عادل از قرآن کریم که شب گذشته در نوزدهمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد، اظهار داشت: دستور تدبر در قرآن از دستورات قرآن کریم است؛ بنابراین برای درک این معانی باید به زبان فارسی مسلط باشیم و با توجه به این مسئله ناگزیر از ترجمه‌ایم.

وی ادامه داد: «سلمان فارسی» نخستین مترجم قرآن به زبان فارسی است. آن گونه که در تاریخ ذکر شده؛ سلمان فارسی سوره حمد را برای فارسی زبانان ترجمه کرده است و در ترجمه آیه «بسم الله الرحمن الرحیم»، عبارت «به نام یزدان بخشاینده» را به کار برده است.

وزیر ارشاد گفـت: ‌ نامه‌هایی که حضرت رسول صلّی الله علیه و آله و سلّم به حکام وقت از کشورهای جهان فرستاد به طور طبیعی آیات قرآن در این نامه‌ها به زبان‌های مختلف ترجمه می‌شد و در این موضوع نیز ایرانیان همواره پیشتاز بودند.

وی افزود: در ترجمه باید امانتدار بود و مفاهیم را کامل و صحیح منتقل کرد. ترجمه قرآن کریم به دلیل دارا بودن ظاهر و بطن و نیز اعجاز کلامی و درونی خود با سختی‌های فراوانی روبه‌رو است که نیازمند احاطه و اشراف مترجم به تاریخ اسلام و نیز آشنایی کافی با زبان مبدأ و مقصد است.

حسینی ادامه داد: پیش از انقلاب اسلامی در باب ترجمه تنها ترجمه استاد الهی قمشه‌ای مطرح بود، اما بعد از انقلاب اهتمام بیشتری بر این مسئله صورت گرفت.

وزیر ارشاد به نتایج ارزیابی‌هایی که از ترجمه‌های قرآن از سال ۵۷ تا ۸۰ که سال گذشته از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت گرفته است اشاره کرد و گفت: ترجمه‌های استادان خرمشاهی، مجتبوی، مرحوم آیت‌الله مشکینی، آیت‌الله مکارم شیرازی و انصاری بر‌ترین ترجمه در این سال‌ها شناخته شده‌اند و ارزیابی ترجمه‌های قرآن از سال ۸۰ تا ۹۰ نیز که شامل ۲۷ ترجمه است در سال جاری انجام می‌شود.

حسینی، همچنین از برگزاری مراسم ویژه تجلیل از مرحوم طاهره صفارزاده و ترجمه وی از قرآن کریم و نیز برخی دیگر از ترجمه‌های قرآن کریم در سال جاری خبر داد.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: ایرانیان در طول تاریخ به ترجمه قرآن کریم اهتمام ویژه داشتند. از سوی عربستان سعودی، ترجمه‌هایی از قرآن به زبان‌های خارجی در دست انجام است که از افکار وهابیت خالی نیست و در مقابل، ما باید اهتمام خود را در این مساله بیشتر کنیم.

حسینی در پایان خاطرنشان کرد: مقام معظم رهبری در دیدار چهار ساعته که با قاریان داشتند عنوان کردند که انتظارشان تربیت بیش از ۱۰ میلیون حافظ قرآن در کشور است که این موضوع نیاز به فهم قرآن برای ماندگاری ترجمه دارد و لذا ترجمه قرآن کریم را باید بیش از پیش در کشور مورد توجه قرار داد.